Op de ZK 4, op weg naar de plek waar gisteren 50 jaar geleden het laatste stukje van de dijk werd dichtgestopt. De dijk die een eind maakte aan de Lauwerszee, een zeetje duizend jaar geleden ontstaan door beuk en slag bewegingen van het water.
De naam als kind op de lagere school geleerd. Later in Groningen wonend, bleek het Lauwersmeer te heten. De Cumminsmoter van de ZK 4 Albatros, het voormalige beurtschip De Vooruitgang uit 1921 en in 1948 omgebouwd tot vissersboot, klieft gemakkelijk door de golfjes. Ik sta bakboord op de steven. Bossages, eilandjes, runderen, paardjes, twee zwanen. In de verte heel klein de kazerne. Het lijkt alsof we over een brede rivier varen, met nog bredere uiterwaarden.
“Dit was bij hoog water allemaal zee,” zegt schipper Harm van Dijk. En je realiseert je dat het natuurgebied een lege zee is. We passeren Oostmahorn aan de overkant. Vroeger voer de veerboot Brakzand van Zoutkamp via Oostmahorn naar Schiermonnikoog. Een heel oude visser aan boord wijst me op een huisje op de oude dijk aan de Friese kant. “Dat huisje was een herkenningspunt, net als de kerktoren van Vierhuizen. We hadden nog geen radar aan boord.” Hij heeft een geintje bij de hand, een versje. “Ik voer met de Noorderwind. Vlak voor de wind. In het Noorden leg ik aan. En waar komt dan de wind vandaan?” Dat vraag je aan een burger die wéét dat bakboord rechts is omdat er een r in staat. Uit het zuiden natuurlijk. Noorderwind is de naam van het schip.
Hier en daar hing gisteremorgen in Zoutkamp de driekleur halfstok. Het herinnert er aan dat de bevolking van Zoutkamp 23 mei 1969 de vlag half stok hing als teken van rouw. En koningin Juliana massaal de rug toekeerde, als teken van protest, minachting, machteloosheid voor de eisen van de tijd: ophoging van de dijken in het kader van de Deltawerken, de honger van defensie naar een oefenterrein en nog wat factoren van het Wiel van de Grote Geschiedenis die over het gebied denderde en van een vissersplaats sinds 1620 een slaapdorp maakte. De tentoonstelling in het Visserijmuseum geeft een heel indringend beeld van die tijd. Er hangt een foto van een meisje dat koningin Juliana bij aankomst begroet en een bloemetje aanbod. Het meisje met de corsage was Jolanda Ozinga, weet men mij te vertellen: “Daar werd op school om geloot wie dat mocht doen, dat was heel spannend,” vertelt de vrijwilligster van het museum. En naast dit moment van eerbetoon hangt de woede, in krantenknipsels een foto’s van acties.
En de tekst van het lied Ballade van de Lauwerszee van de nog steeds niet op zijn waarde geschatte Zoutkamper tekstdichter en leraar Frans David Hartsema. In het museum laat visser Johan Rispens het biertje zien, Solt, gebrouwen bij Bax aan de Friesestraatweg. De enige topper onder noordelijke brouwers. Het is een onderdeel van het presentje voor de hoogwaardigheidsbekleders die straks Zoutkamp bezoeken. Rispens en nog wat makkers zijn de mannen van de website soltmen; zij brengen garnalen – en biertjes, het blijven vissers, niet waar – als streekproduct op de markt, direct vanaf Lauwersoog naar de winkels.
Bij Lauwersoog ligt de garnalenvloot. De vlaggen halfstok. De ZK 37 vaart op kop, naar de plaats waar de Lauwerszee eindigde, ongeveer een kilometer voorbij de sluis aan de Friese kant. De ZK 37 gaat stil liggen. Reliejanne Smit, de garnalenkoningin, gooit een grote krans in het water. Het is een symbool, voor deze gelegenheid bedacht, om 23 mei 1969 te herinneren. En dat gaat het volle kracht terug naar Zoutkamp. Het moet wel gezegd, zo’n kudde schepen achter elkaar en naast elkaar, het is wel indrukwekkend. We naderen de haven van Zoutkamp. De koningin begeeft zich naar het voorplecht en staart tegen de zon in naar de verte, naar de haven. Is het nog ver, lijkt ze te vragen. Zie ik al mensen die op ons wachten?
Buitendijks wordt ze opgehaald door loco-burgemeester Harmannus Blok en Jaap Wiering, voorzitter van Vlaggetjesdag Zoutkamp. Bij het vissersmonument naast de sluis wappert de vlag halfstok. Koningin Reliejanne: “We staan hier vandaag op een memorabele dag. Vijftig jaar geleden hielden eb en vloed hier op te stromen. De Lauwerszee was niet meer en de vissers van Zoutkamp raakten hun thuishaven en hun visgronden kwijt. De afsluiting van de Lauwerszee heeft mijn vissers en de dorpsgemeenschap diep geraakt. Het voelde of het hart uit ons dorp werd gerukt.Nog steeds doet de afsluiting voor verschillende vissers en dorpelingen pijn. Hiervan getuigen de vlaggen die nu halfstok hangen en de krans die ik namens mijn vissers in het water heb gegooid.
Ook zal er een monument worden opgericht, dat blijvend aan de afsluiting herinnert. Maar Zoutkamp is niet in de pijn blijven hangen. We hebben het negatieve omgebogen en kansen gegrepen. Zowel de vissers als andere ondernemers in het dorp. De vissers hebben de letters ZK op hun schepen weten te behouden en bleven, hoewel ze nu op Lauwersoog lagen, Zoutkamp zien als hun thuishaven. Zoutkamp is met zijn verschillende garnalen verwerkende bedrijven en een garnalenafslag nog steeds het hart van de Noordzeegarnaal.”
Zij wees erop dat na de afsluiting het dorp in staat is geweest toeristische activiteiten te ontwikkelen. Dat biedt kansen voor ons dorp. “Ik ben ervan overtuigd dat door samenwerking met elkaar als vissers, ondernemers, burgers en gemeentebestuur we als dorp nog meer kunnen opbloeien en zie de toekomst van Zoutkamp daarmee vol vertrouwen tegemoet. Daarom laten we de vlag niet langer halfstok, maar hijsen we hem weer in top.”
Heel mooi was haar verwijzing naar de aardgasproblematiek. “Maar hoe wrang dat elders in de provincie de vlaggen nu halfstok hangen vanwege de aardbevingsproblematiek. Ik wil onze provinciegenoten die dit treft, vanaf deze plaats een hart onder de riem steken en oproepen om te blijven vechten.”
En daar gaat de vlag omhoog. Is er een tijdperk afgesloten? Een oude visser zegt: “Ze hadden toen geprobeerd de naam ZK weg te krijgen. ZK is een vissersdorp. En niet een voormalig vissersdorp.”
Vervolgens opende Harmannus Blok samen met de schoolkinderen uit Zoutkamp een nieuw recreatiegebied achter de dijk bij de Reitdiepsluis, in de volksmond ‘Achter Diek’. Dit deden ze door het water in te rennen van de zwemplas om te pootjebaden, samen met de wethouder. Achter Diek is een plek geworden om te zwemmen, een wandeling maken en van het prachtige uitzicht genieten. De provincie heeft de inrichting samen met de inwoners van Zoutkamp bepaald. Ten oosten van de sluis is een nieuwe zwemplas, met een strandje en een tribune, bijvoorbeeld geschikt om te zonnen. Een podium voor bijvoorbeeld muziek en andere optredens, was er al. Het gebiedje ten westen van de Reitdiepsluis heeft een nieuw verhoogd wandelpad, deels vlonder, dat over een oude geul en langs twee nieuwe wierden gaat. Deze plek is bereikbaar via het nieuwe schelpenpad over de dijk, waar de wandelaar onderweg een aantal schuttersputten passeert, een overblijfsel uit de Tweede Wereldoorlog.
De wandelroute van de jachthaven naar het dorp is verbeterd. Over de dijk is een schelpenpad aangelegd en het verharde pad door het bos is weer toegankelijk gemaakt. De nieuwe recreatie in Zoutkamp is onderdeel van het project Rondje Lauwersmeer. Het 43 kilometer lange wandel- en fietspad rond het Lauwersmeer wordt opgeknapt, zodat de natuur er straks nog beter te beleven is. Fietsend, wandelend of vanaf het water. De provincies Fryslân en Groningen en de gemeenten Het Hogeland en Noardeast-Fryslân, Staatsbosbeheer, recreatieschap Marrekrite en het Waddenfonds investeren ruim 3 miljoen euro in de route. Naar verwachting worden de werkzaamheden eind 2020 afgerond.
Met Ali Heringa, voormalig raadslid van de VVD in de gemeente Leens, haal ik herinneringen op. Was het in 1986 of later dat ze in Zoutkamp achter de dijk een zwembad wilden. En wel snel. “Dat fietspad is wel een mooi ding om eens te verkennen,” zegt ze.
Tekst en foto’s: Berto Merx
