HOUWERZIJL – ‘Uitgangspunt is het cultureel erfgoed’, begint Houwerzijlster Attie Bos van Wierde en Dijk. Bos strijdt al jaren, met de werkgroep Agrarisch Landschappelijk Bouwen, tegen de catalogusbouw van landbouwschuren. ‘De architectuur moet weer onder de aandacht worden gebracht, en snel. Want de standaardschuren schieten als paddenstoelen uit de grond.’
Schaalvergroting
Het aantal megastallen in Nederland is tussen 2005 en 2013 bijna verdrievoudigd: van 301 naar 803. Daarbij valt op dat het aantal megamelkveehouderijen sterker groeit, vanwege het wegvallen van het melkquotum, dan het aantal grote varkensbedrijven. ‘Maar het gaat ook om de schaalvergroting in de akkerbouw, voor de opslag van pootaardappelen.’ En dan moet in 2024 ook nog alle asbest verdwenen zijn terwijl de meeste boerderijen nog asbest op het dak hebben. Als dat er dan toch af moet volgt er vaak meer: wat moet er gebeuren met het riet dat daaronder zit en met het gebint daar weer onder. En verder moeten er veel agrarische gebouwen hersteld of verstevigd worden in verband met de aardbevingen. Nieuwe schuren in het oude Groninger landschap dus. Maar, zoals Bos pleit, wel graag passend in het landschap, groot of klein.
De zoveelste stalen doos uit de catalogus
De schaalvergroting in de landbouw gaat dus nog veel sneller dan 15 jaar geleden was te voorzien. ‘Ging dit eerst nog sluipenderwijs, de laatste jaren komen er in razend tempo nieuwe schuren en stallen die totaal niet in het Groninger cultuurhistorisch landshap passen. In het noordelijk kleigebied zitten veel akkerbouwers en de nieuwe loodsen zijn groot en hoog. Ze zien er allemaal hetzelfde uit en hebben geen enkele binding met de bestaande boerderij of met het omringende landschap.’ De zoveelste stalen doos uit de catalogus van hallenbouwers.
Niet goedkoop
Maar wat kost dat nou eigenlijk, een architect inschakelen zal ook niet goedkoop zijn. Bos realiseert zich dat boeren ondernemers zijn, en dus ook op de centen moeten letten. ‘Maar ik hoorde tijdens een bijeenkomst iemand vertellen dat wanneer een boer een nieuwe trekker nodig heeft, ook gemakkelijk 25.000 euro meer besteed aan alles wat daarbij extra nodig is. Waarom zou je dan dat bedrag niet uitgeven aan een nieuwe of her te bouwen schuur. Dat is op het totaalbedrag toch niet onoverkomelijk.’
Sinds 2011 boert Eddy van Wijk op de boerderij Rengersheerd in het Noord-Groningse Leens. Hier teelt hij peen, uien, aardappels en witlof. Als tussengewas wordt er gras met klaver verbouwd om de grond gezond en vruchtbaar te houden. Van Wijk heeft er niet voor gekozen onder architectuur te bouwen omdat hij het anders gewoonweg te duur vond worden. ‘Boven de kosten van zo’n 20.000 euro voor een architect ben je misschien wel 20 tot 30 procent meer kwijt aan de bouw. Deze loods heeft al ongeveer vier ton gekocht, dus tel maar uit. Ik moet wel mijn brood kunnen verdienen en de meerprijs verdient zichzelf niet terug.’ Maar Van Wijk vindt dat je met een nuchtere kijk wel iets van een standaard loods kunt maken. ‘Samen met de bouwer hebben we de kleur afgestemd, de singels zijn in tact gebleven en rondom hebben we het terrein naar eigen inzicht aangekleed.’
Verrassend vormgegeven schuur
De ruim 200 jaar oude monumentale familieboerderij van akkerbouwer Geert Bos in Usquert staat ook niet meer alleen. Hij kreeg gezelschap van een moderne bewaarschuur met lessenaardak. Bijna drie jaar was hij bezig om de bouw van een nieuwe bewaarschuur op Lutjebosch, de naam van de plaats waar hij boert, gedaan te krijgen. Maar nu staat er ook wat. een verrassend vormgegeven schuur, die met een tussenstuk aan het monumentale gebouw vast zit. Het meest kenmerkende van de schuur zijn de twee flauw hellende lessenaarsdaken. Het eerste dak vormt de luifel boven het voorportaal van de schuur. Het tweede dak overkapt de schuur. Via het Waddenfonds kreeg Bos 70 procent van zijn meerkosten vergoed. Daardoor viel de bouw van de schuur ongeveer 10 procent duurder uit dan onder normale omstandigheden. Bos heeft in Noord-Groningen, tegen de Waddenkust aan, een 70 hectare groot akkerbouwbedrijf met pootaardappels, graan, uien, suikerbieten en wortels. Ook bij hem schrijdt de schaalvergroting voort. Een deel van zijn producten moest hij daardoor al elders bewaren. Meer geventileerde opslag bij huis is efficiënter en geeft flexibiliteit in de afzet. Bovendien wil boer Bos de komende jaren verder groeien met zijn bedrijf.
De opslagschuur van akkerbouwer Geert Bos uit Usquert
Veel boeren willen wel
Het probleem wordt erkend, maar tot nu toe is het gebleven bij kortlopende projecten of bij projecten waarbij de architectuur mistte. Volgens Bos is er geen organisatie of overheid die het probleem structureel aanpakt. ‘Punt is dat wij, vanuit Wierde en Dijk, de boeren willen helpen om tot een andere keuze te komen. En wat blijkt, veel boeren willen wel, maar weten niet hoe.’ Dit werd in april dit jaar wel duidelijk toen er een thema-avond “Architect en boer” georganiseerd werd in Usquert. Boeren konden kennis maken met vier architecten die ervaring hebben met het ontwerpen van agrarische gebouwen. ‘Boeren hebben een duwtje nodig. De opkomst was overweldigend, mensen konden niet eens allemaal zitten. Dat is heel positief!’
Een model van een onder architectuur gebouwde schuur.
Wierde en Dijk
De Agrarische Natuur en Landschapsvereniging Wierde en Dijk is een vereniging met 250 leden waarvan de helft bestaat uit boeren. Het liefst zou Bos vanuit Agrarisch Landschappelijk Bouwen er voor zorgen dat alle boeren gemakkelijk toegang krijgen tot de mogelijkheden die er zijn. ‘De afstand tussen de boer en de architect is ontzettend groot. Boeren die een nieuwe schuur nodig hebben kiezen daardoor vaak voor de gemakkelijke, standaard, weg.’ En daar moet verandering in komen, vindt Bos. Er is daarom een samenwerking begonnen met de Stichting Berlagehuis in Usquert, waar activiteiten georganiseerd kunnen worden. In juni is er de bijeenkomst “Boeren voor boeren” geweest, waar boeren van elkaar konden horen hoe zij hun nieuwe schuur/stal onder architectuur hebben laten bouwen en welke stappen daar voor nodig zijn. Stichting Berlagehuis Usquert is opgericht in april 2010 met het doel om het Berlagehuis, het voormalige gemeentehuis van Usquert, voor publiek te behouden.
Om de boeren te blijven stimuleren, heeft Bos inmiddels tien boeren geïnterviewd, waarvan het merendeel nog moet bouwen en een enkele boer al een nieuwe schuur heeft. Het is de bedoeling de interviews te bundelen in een rapport, zodat het onderwerp bekendheid krijgt.
Stimuleringsfonds
De wens is een loket voor de boeren op te richten, waar iedereen naar toe kan met vragen en informatie kan krijgen. ‘Maar ja, we hebben geen geld. We kunnen af en toe iets organiseren in het Berlagehuis, maar structureel aanwezig zijn, betekent huur betalen.’ Een alternatief plan is een gratis spreekuur voor boeren met architecten organiseren in de vorm van een architectenmarkt. ‘We hebben al 8 architecten die bereid zijn. Maar het mooiste zou zijn wanneer er een stimuleringsfonds opgezet kon worden ten behoeve van agrarisch landschappelijk bouwen.’
Attie Bos is bioloog en zet zich in voor natuur, landschap en milieu.
boeren bouwen, maar niet allemaal zoals Remt Meijer. vrijdag en zaterdag opendag/spreekuur met @DAADarchitecten pic.twitter.com/DQFRFxUorl
— Jano van Gils (@JanovanGils) March 17, 2016
