Mooie roman over de Afscheiding in Ulrum

De feestelijke presentatie
De feestelijke presentatie
Foto: Berto Merx

De kwestie lijkt eenvoudig. Hendrik de Cock kwam in 1830 als predikant terecht in Ulrum. Het gewone volk had weinig boodschap aan zijn preken. De Cock raakt in crisis, herontdekt de orthodoxe dogmatiek die wel aansloeg bij het gewone volk. De rest is geschiedenis. Er ontstond een heftig conflict en in 1834 was de Afscheiding een feit. In de roman ‘De Afscheiding’ heeft Marcel de Jong, schrijver en journalist met wortels in Ulrum, deze kwestie literair vorm gegeven.

Om te beginnen, het boek leest lekker weg (en dat is al heel wat voor een hedendaagse roman in Nederland). Wie een beetje de geschiedenis van de omgeving van Ulrum kent, laat zich gemakkelijk het verhaal inslepen. Je ziet de oude neo-romaanse kerk voor je, de pastorie, het kerkhof, de straten van Ulrum. Je kunt haast naast de hoofdfiguur De Cock gaan staan, op het kerkhof. Het verhaal is goed gestructureerd; de wisseling van perspectieven van karakters is natuurlijk verweven in de ontwikkeling van het verhaal. Heel mooi zet De Jong neer hoe zich bijvoorbeeld in de veenafgravingen in Drenthe een soortgelijke, verwante geloofscrisis voordoet en hoe die samenvalt met de gebeurtenissen in Ulrum.

Burgemeester Wiersma neemt het eerste exemplaar in ontvangst

Het is een historische roman. Het blijft een roman, het blijft fictie, en men moet dit boek ook als fictie beoordelen. De Jong is er goed in geslaagd om die beroering in Ulrum los te schrijven van de historische feiten. De innerlijke kwellingen van De Cock – die uiteindelijk met het leerstuk van de predestinatie te maken hebben – zijn heel navoelbaar, zonder dat men dat leerstuk  moet kennen. Ik moet er volledigheidshalve bij zeggen dat de innerlijke beroeringen van de tegenstanders van hem wat vlak blijven. Dat hebben ze niet verdiend. Een dominee – tegenstander – die de kerk wordt uitgejaagd, dan mag hij nog zo van de liberale theologie zijn, zal in zijn hart ofzo iets doormaken. Dat gaat hem niet in de koude kleren zitten.

Het verhaal heeft ook venijnige humor, zo nu en dan. Als De Cock voor de deftige kerkelijke rechtbank in Groningen moet verschijnen, blijkt de zitting in een kroeg te zijn. Volgende keer zitten we in een bordeel, zo terloops opgemerkt. Die humor is wel nodig, als tegenwicht voor de bloedserieuze geloofszaak waar het om gaat.

Een passend literair monument voor De Cock en voor de geschiedenis van het protestantisme, heeft De Jong er van gemaakt.

Tekst + foto’s: Berto Merx

Marcel de Jong: De Afscheiding. Uitgeverij Passage, Groningen. Prijs: € 19,99

Cookieinstellingen